Ինչու Ադրբեջանը հարձակվեց Ջերմուկ-Սիսիան ուղղությամբ

Օրերս Ադրբեջանը հերթական ռազմական գործողություններն իրականացրեց Հայաստանի արեւելյան՝ Ջերմուկ-Սիսիան ուղղությամբ։ ՊՆ-ի երեկվա կիսատ-պռատ հաղորդագրության մեջ ասվում է, որ կորցրել ենք 2 հենակետ, իսկ թե ինչ ծավալի տարածք է դա, քանի քառակուսի կիլոմետր ենք նահանջել մեր սահմաններից, ՊՆ-ն չի հստակեցրել։

ԱԺ ՔՊ խմբակցության պատգամավոր Էդուարդ Աղաջանյանը նախօրեին հայտարարել էր, որ մայիսի 12-ի ներթափանցումից հետո Ադրբեջանն օկուպացիայի ներքո է պահում Հայաստանի ինքնիշխան տարածքի շուրջ 41 քառակուսի կիլոմետրանոց տարածք՝ շուրջ 11 տեղամասում: Թե որքանով են այս թվերն արժանահավատ, դժվար է ասել։ Հատկանշական է, որ Ադրբեջանը ռազմական գործողություններ է իրականացնում Ջերմուկից մինչեւ Սեւ լիճ գտնվող սահմանային հատվածներում, որն ընդգրկում է նաեւ Ծիծեռնաքար բարձունքը։ Այդ հատվածը Հայաստանի միջազգայնորեն ճանաչված տարածքի ամենանեղ հատվածն է․ արեւելքում Քարվաճառի շրջանն է, որը նոյեմբերի 9-ի համաձայնագրով հանձնվեց Ադրբեջանին, իսկ արեւմուտքում՝ Նախիջեւանը: Այդ հատվածում Հայաստանի տարածքի լայնությունը կազմում է ընդամենը 26 կիլոմետր, եւ այդ հատվածի վրա գրոհելով՝ Ադրբեջանը կարծես ուզում է ցույց տալ, որ հենց այդ հատվածով է ուզում միանալ Նախիջեւանին, այսինքն՝ ստանալ միջանցքը, որի տրամադրման մասին շուրջ 1 տարի է՝ խոսվում է։

Հիշեցնենք, որ վերջերս էլ ԱԽՔ Արմեն Գրիգորյանն Ադրբեջանին ուղղված խորհուրդ-հայտարարությամբ էր հանդես եկել, թե` եթե ճանապարհ եք ուզում, ապա ճանապարհ կարող ենք տալ Բիչենեկ-Խնձորեսկ ուղղությամբ։ Բիչենեկը փոքր քաղաք է Նախիջեւանում եւ, զարմանալի պատահականությամբ, ուղղահայաց է այն հատվածին, որտեղ երկու օր առաջ ռազմական գործողություններ էին տեղի ունենում։

Թեմայի առնչությամբ զրուցել ենք 1990-1998 թվականներին ՀՀ տրանսպորտի նախարար Հենրիկ Քոչինյանի հետ․ հարցրինք, թե, իր կարծիքով, ինչո՞ւ Ադրբեջանը հենց այդ ուղղության վրա հարձակվեց։

«Բնական է, հարձակվել են այն հատվածի վրա, որտեղ փոքր դիմադրություն է։ Եթե քարտեզին նայեք, Գորայքի հատվածից հետո դա ամենանեղ հատվածն է»։ Իսկ Բիչենեկից ճանապարհ անցե՞լ է Հայաստանի տարածքով։ «Բիչենեկից մեր Մ2 ճանապարհի հետ հատվող ճանապարհ կա, Երեւանից երբ գնում ենք, ձախ թեւի վրա՝ դեպի Սեւ լիճ բարձրացող գրունտային ճանապարհ է՝ զուտ տեղական նշանակության, այդ գյուղի արոտները գնացող ճանապարհներ են»,- ասաց Քոչինյանը՝ նշելով, որ Ադրբեջանի համար ճանապարհ կառուցելը փոքր խնդիր է:

«Այստեղ հետագայում ճանապարհ կառուցելը շատ փոքր խնդիր է, Դուք նայեք, թե հետո ինչ է կատարվում, Գորիսը, Սիսիանը, Կապանը, Մեղրին, այդ ամբողջ հատվածը Հայաստանից կտրվում է, կարող է դառնալ անկլավ։ Հետո, տեղանքի առումով, այդ տեղանքում ճանապարհ կառուցելն ավելի հարմար է, քան Մեղրիով»։ Քոչինյանին հարցրինք՝ Ադրբեջանը հենց ա՞յդ նպատակով էր հարձակվում Ջերմուկ-Սիսիան ուղղությամբ, թե՞ պարզապես դիրքեր ամրապնդելու խնդիր ունեին։ «Ես, օրինակ, հակված չեմ մտածելու, որ զուտ տեղային իմաստով ուզեցել են, ենթադրենք, 1-2 կիլոմետր առաջ գալ։ Չեմ կարծում, որ դրա համար այդպիսի մեծ աղմուկով, հարայ-հրոցով, ամբողջ միջազգային հանրության ուշադրությունը գրավելով՝ մի դիրք ուզենային բարելավել կամ ինչ-որ այդպիսի բան։ Կարծում եմ, որ ավելի հեռահար նպատակներ ունեն, որոնց մասին իրենք գիտեն, բայց ենթադրությունս այդպիսին է»։

Իսկ ցանկանում են ուժո՞վ ճեղքել Հայաստանի տարածքը եւ իրենց համար միջանցք բացել, թե՞ ճնշում են գործադրում, որ ՀՀ իշխանությունները տրամադրեն միջանցքը՝ հարցրինք տրանսպորտի նախկին նախարարին։ «Այդտեղ մի քանի տարբերակ կա, հենց սկսում ես ուժ գործադրել, կա՛մ դիմադրում են, իսկ դիմադրելը շատ կարեւոր բան է, իսկ եթե չեն կարողանում դիմադրել, ապա ստիպված են զիջել։ Մենք պիտի կարողանանք դիմադրել»։ Քոչինյանին նաեւ հարցրինք՝ կարելի՞ էր կանխատեսել, որ Ադրբեջանն այդ ուղղությամբ ռազմական գործողություններ կիրականացնի։ «Ես, օրինակ, ենթադրում էի, որ կարելի էր կանխատեսել, քանի որ թե՛ Թուրքիայի կողմից, թե՛ Ադրբեջանի կողմից առաջին դեմքերի մակարդակով հռետորաբանությունն այն էր, որ անընդհատ հուշում էր՝ «ինչ կուզենք, այն էլ կանենք»։ Ինձ մոտ այդպիսի տպավորություն կար, դրա համար իրենց պետք է անընդհատ պատասխանել, որ` չէ, ինչ ուզես, չես կարող անել, որովհետեւ ես քո առաջ կանգնած եմ»,- պատասխանեց Քոչինյանը։

Ռազմական փորձագետ Մհեր Հակոբյանի կարծիքով՝ այն տարածքը, որտեղ կկանգնեն թուրք կամ ադրբեջանցի զինվորները, դա կհամարվի իրենցը՝ անկախ իրավաբանական հիմքերից ու ձեւակերպումներից։ «Ադրբեջանի նպատակը հայկական պետականությունը վերջնականապես ոչնչացնելը, հայոց հարցը վերջնականապես փակելն է, թուրքական երկու պետությունները, իրար ձեռք բռնած, երջանիկ ժպիտով գնում են առաջ։ Մենք ուժ կունենա՞նք այս ամենի դեմն առնելու, թե՞ ոչ, դա արդեն թող ամեն հայ իր համար որոշի՝ նաեւ իր վարքագծից ելնելով։

«Միջանցք» հասկացությունը վերջին 1 տարում այնքան շատ իմաստներ ձեռք բերեց, ես կարծում եմ, որ այնտեղ, որտեղ կանգնած կլինի թուրք-ադրբեջանական զինվորը՝ անկախ այդ տարածքի իրավական բովանդակությունից, ապա կունենան թուրք-ադրբեջանական տարածք, իսկ թե դա կլինի միջանցք, թե՞ ձեւականորեն ՀՀ տարածք, ոչ մի նշանակություն չունի։ Հայաստանը կարող է դիվանագիտական անվերջ բանակցությունների մեջ խրվել, հետո՞»,- ասաց փորձագետը։ Հարցրինք՝ նկատի ունեք, որ եթե ադրբեջանցիները Հայաստանի տարածքը մինչեւ Նախիջեւան ճեղքեն, ապա դա իրե՞նց կմնա։

«Իհարկե՝ կմնա։ Եթե թույլ տվեցին, հենց այդպես էլ կմնա։ Եթե մենք ու նաեւ Ռուսաստանը՝ իր շահերից դրդված, չդիմադրեցինք կամ կորցրածը հետ չբերեցինք․․․, ինչ` Սեւ լիճն իրենց չմնա՞ց, մայիսի 12-ից ինչքա՞ն ժամանակ է անցել․․․, որոշ ժամանակ հետո հանրապետությունը կսկսի իր կենցաղային հարցերով ապրել, այդ ամենը կմոռացվի-կգնա։ Մենք պետք է մեզ պաշտպանենք, առավելագույնը մեր բախտը հիմա բերել է, որ ռուսներին էլ է ձեռնտու, որ այդ տարածքները Հայաստանին մնան, դա առավելագույնն է, դա մեր վերջին փաստարկն է: Իսկ վերջինն է, որովհետեւ մեր պետությունը չի ուզում պայքարել։ Մեր քաղաքական ղեկավարությունը վերջին պատերազմից հետո վախենում է նոր պատերազմից եւ անվերջ զիջում է: «Խաղաղության դարաշրջանի» անվան տակ նախընտրական քարոզարշավ էին անում, իսկ դա թշնամին էլ է տեսնում»,- ասաց Հակոբյանը։

Այն, որ Ադրբեջանի համար Նախիջեւանի, իսկ Նախիջեւանով էլ Թուրքիայի հետ կապը մեծ նշանակություն ունի, վկայում է նաեւ այն, որ 2017 թվականին վերջնական շահագործման հանձնվեց Կարս-Թբիլիսի-Բաքու 826 կիլոմետր ընդհանուր երկարությամբ երկաթգիծը, այժմ Ադրբեջանը ցանկանում է անհամեմատ ավելի կարճ ճանապարհով՝ ընդամենը 26 կիլոմետր ճանապարհ հաղթահարելով, հասնել Նախիջեւան։